18 Nisan 2020 Cumartesi

Dünyanın Ucundaki Fener


Aslında tüm hikaye, Arjantin Patagonyasının güneyinde, Tierra del Fuego yani "Ateş Toprakları" bölgesindeki Isla de los Estados adasının doğu ucunda yer alan Aguirre yarımadasının, 29 Ocak 1706 yılında Bretonya'nın Saint-Malo limanına bağlı Sage-Salomon gemisinin Fransız Kaptanı Jean Nouaille tarafından Aziz John Burnu yani " Cabo San Juan" olarak adlandırmasıyla başlar.


Aziz John Burnu

Biraz Tarih;
1 Kasım 1520'de Ferdinand Magellan tarafından geçilen ve daha sonra onun ismiyle anılmaya başlanan kanal üzerinde tekel yetkisine sahip Birleşik Doğu Hindistan Şirketinin kısıtlamaları nedeniyle daha güneyden alternatif bir  rota arayan Willem Schouten ve Jakob Le Maire tarafından 29 Ocak 1616'da geçilen Horn Burnu ( Cabo De Hornos), Amerikanın iki kıyısını bir araya getiren Pasifik Demiryolu ve Panama Kanalın açılışına kadar geçecek 200 yıllık sürede dünyanın en önemli ticaret yoluna dönüşmüştür. Magellan Boğazı üzerindeki imtiyaz ve ilave olarak bu boğazın oldukça tehlikeli suları nedeniyle  Horn Burnunun güneyinde yer alan Drake Geçidine kayan ticaret neticesinden oluşan yoğun gemi trafiği ve Antartikanın sadece 400 mil güneyde olmasının yol açtığı zorlu seyir koşullar nedeniyle oluşan kazaları önlemek adına 18. y.y. sonlarına doğru bölgede deniz fenerleri inşaa edilmeye başlanmıştır.


Güney Amerika

1884 yılında, Arjantin Donaması Komodorlarından Augusto Lessere tarafından Horn Burnu civarında meydana gelen deniz kazalarına müdahale edebilmek için Isla De Los Estados ( Devletler Adası) Adasının güneyinde yer alan Azin John Burnu'na bir adet kurtarma istasyonu, bir hapishane ve ilave olarak da, seyir güvenliğini artırmak adına, bu yazının da konusu olan deniz feneri inşaa ettirilmiştir.


Tierra del Fuego

Tam adı Faro de San Juan de Salvamento olan fener, Tierra del Fuego'ya özgü bir ağaç olan Lenga Kayınından (Nothofagus pumilio) yapılmış 16 gen, 9 m genişliğinde bir binaya ve 5 metre yüksekliğinde, su geçirmez muşamba ile kaplanmış silindirik bir çatıya sahipti. Çatının tepesinde yer alan 1 m'lik metal topla birlikte yükseklik 6 metreye ulaşıyordu.


Devletler Adası üzerinde fenerin bulunduğu koy

Fener, yakıt kaynağı olarak kerosen kullanan 8 adet lambanın önünde durduğu 8 adet pencereye yerleştirilmiş Fresnel Lensler'den sağladığı ışık ile seyir güvenliğine yardımcı oluyor, idaresi ve bakımı 6 adet fener görevlisi tarafından sağlanıyordu. Fener 15.04.1884 tarihinde işletmeye alınmış olup hemen yanında bulunan ve Jules Verne tarafından Elgor Koyu olarak adlandırılan küçük koyda bulunan kurtarma istasyonuna atıf yapan Komodor Augusto Lessere tarafından, fenerin asıl amacını açıklığa kavuşturulması amacıyla "de salvamento" (Kurtarma) ismi sonradan eklenmiştir.


Fener ve personeli

Fenerin faaliyete geçmesinden kısa bir süre sonra, deniz seviyesinden neredeyse 60 m yükseklikte olmasına rağmen, Işık şiddetinin fenerin konumu nedeniyle yeterince görülebilir olmadığı , ilave olarak da dağların neden olduğu bulutlanmanın feneri kapattığı fark edildi. Arjantin Hükümeti 1901 yılında biraz daha kuzeyde bulunan ve La Isla Observatorio (Gözlem adası)  olarak bilinen adada Faro Ano Nuevo ( Yeni Yıl Feneri) adında yeni bir fener inşaa etti ve Faro de San Juan de Salvamento Deniz Feneri yeni fenerin devreye girdiği 1 Ekim 1902 yılında servis dışına çıkartıldı. 
Açılışından sadece yirmi yıl sonra terk edilen fener, Fransız gönüllü Andre Bronner öncülüğündeki bir grup gönüllü tarafından aslına uygun olarak yeniden inşaa edilmiştir. İnşa sürecine ait detaylı bilgi için ; https://www.lephareduboutdumonde.com/EN/accueil_EN.html


Fener Adı
Faro de San Juan de Salvamento
Konum
Yer
Isla de Los Estados (Arjantin)
Karakteristik
FL.(2) W. 15.0 S.
Sektör
1+3+1+15
Görünme Mesafesi
14 NM ( 26 Km.)
Odak Yüksekliği
70 m
Açılış
25.05.1884
Kapanış
01.10.1902
Rekonstrüksiyon
26.02.1998
Admiralty Kodu
G1283
NGA  Kodu
110 - 20269
ARLHS
ARG002


Fenerin restore edilmiş hali




Bin dokuz yüz beş yılının Mart ayının Yirmi dördüncü günü hayatını kaybeden ve Edgar Allan Poe ile birlikte tüm düşsel dünyamızı şekillendiren Jules Gabriel Verne'in ölümünden sonra, her ne kadar 1901 yılında yazılmış da olsa, oğlu tarafından "Magasin d'éducation et de récréation" isimli Fransızca dergide, 15.08.1905 ( Cilt 22, Sayı 256) ve 15.12.1905 ( Cilt 22, Sayı 264) tarihleri arasında  yayınlanan ve orijinal adı "Le Phare du bout du Monde" olan eserin ilham kaynağı işte bu yukarıda bahsedilen fener. 


Jules Gabriel Verne

Kitap 1858 yılında, Isla de Los Estados adasının Elgor Koyu yakınlarındaki bir kayalık üzerine inşaa edilmiş fenerin ilk ışığının yakıldığı bir törenle başlar ve Santa Fe isimli destek gemisinin, bordasında adadan kurtulan Vasquez ve John Davis olduğu halde, gün batımında Elgor koyundan ayrılması ile sona erer. Hikayede kabaca, iki olay arasında geçen 3 aylık bir süreçte adaya bırakılan fener bekçileri ile Kongre liderliğindeki korsanlar arasında geçen ölümcül mücadele anlatılır. 
   



 Fenerin inşası ve faaliyete geçmesinin ardından, 3 aylık bir süre için adaya fener görevlisi olarak bırakılan Vazquez, Moriz ve Felipe, Arjantin donanmasına bağlı Santa Fe isimli geminin ayrılmasından sonra, aslında iki yıldır adada gizlenen ve tehlikeli havalarda kıyıda yaktıkları ateş ile gemilerin rotalarını şaşırarak kıyıya çarpmasına yol açıp onları soyan bir çete ile adada baş başa kalırlar. Kongre ve yardımcısı Carcante tarafından oluşturulmuş bu on beş kişilik çete, Maule isimli bir gulet ile geldikleri koyda, onları karşılamaya gelen Moriz ve Felipe'yi öldürmüş, tüm bu olaylara şahit olan Vasquez de çareyi feneri terk ederek adanın içlerinde saklanmakta bulmuştur. Korsanlar artık fenere yerleşmiş, Vasquez ise adada bulduğu bir mağarada saklanmaktadır. Bir fırtına sonrası, korsanların kurbanı olan Century isimli bir Amerikan yelkenlisinden sağ kurtulmayı başaran John Davis isimli 2. kaptanla birlikte korsanlarla mücadeleye başlayan baş fenerci, bir defasında top atışıyla, bir defasında da gemiye kadar yüzerek adadan ayrılmaya hazırlanan korsanların teknesine zarar vermiş, onları Santa Fe'nin gelişine kadar oyalamaya çalışmıştır. Santa Fe'nin erken gelişiyle planları altüst olan korsanlardan Carcante ve Vargas fenere tırmanmaya çalışırken Vasquez ve John Davis tarafından vurulmuş, 7 çete elemanı teslim olmuş, 5 çete elemanının açlıktan ölmüş cesetleri bulunmuş ve nihayet Kongre ise yakalanacağını anlayınca intihar etmiştir. 3 yeni bekçi ile yeniden faaliyete başlayan fenerden ayrılan Santa Fe, Kaptan John Davis ve Baş Fenerci Vasquez'le birlikte Buenos Aires' e doğru yelken açmıştı.  


Karakter İsmi
Görevi
Uyruğu
İlave notlar
Vázquez
Baş Fenerci
Arjantin
47 Yaşında
Moriz
Fenerci
Arjantin
40 Yaşında
Felipe
Fenerci
Arjantin
37 Yaşında
John Davis
2. Kaptan (Century)
İngiliz
Kazazede
Kongre
Korsan
Belirsiz
40 Yaşında Baş Korsan
Carcante
Korsan
Şili
35-40 Yaşında, Kongre’nin Yardımcısı
Vargas
Korsan
Şili
Marangoz
Lafayate
Kaptan
Arjantin
Santa Fe Kaptanı
Riegal
2. Kaptan
Arjantin
Santa Fe 2. Kaptan


Kitabın yazılmasından tam 70 yıl sonra 16.07.1971 tarihinde, yukarıda bahsi geçen hikayeyi ve dolayısı ile feneri de konu eden, Amerikan - İspanyol yapımı "The Light at the Edge of World" isimli bir film vizyona girer.




Yapımcılığını Kirk Douglas, yönetmenliğini ise Kevin Billington'ın üstlendiği filmin senaryosu Tom Rowe ve Rachen Billington'a, müzikleri ise Piero Piccioni'ye ait. Jules Verne'in "Le Phare du bout du Monde" (Dünyanın Ucundaki Fener) isimli kurgusal eserinden uyarlanan senaryo, kitabın orijinalinden farklılıklar gösterir. Bu farklılıklara ait basit bir tablo aşağıdadır;


Film Karakterleri
Aktör / Aktrist
Görevi
Kader
Uyruğu
Orijinal
Uyruğu
Kader
Will Denton
Kirk Douglas
Fenerci
Yaşam
Amerikan
Vasquez
Arjantin
Yaşam
Jonathan Kongre
Jul Brynner
Korsan
Ölüm
-
Kongre
-
İntihar
Arabella
Samantha Eggar
Kazazede
Cinayet
English
-
-
-
Virgilio
J. Claude Drouot
Korsan
Ölüm
-
-
-
-
Kaptan Moriz
Fernando Rey
Fenerci
Cinayet
Arjantin
Moriz
Arjantin
Cinayet
Renato Salvatori
Montefiore
Kazazede
Cinayet
İtalyan
John Davis
İngiliz
Yaşam
Massimo Ranieri
Felipe
Fenerci
Cinayet
Arjantin
Felipe
Arjantin
Cinayet
Aldo Sambrell
Tarcante
Korsan
Ölüm
-
Carcante
Şili
Ölüm
Tito Garcia
Emilio
Korsan
Ölüm
-
-
-
-
Victor Israel
Das Mortes
Korsan
Ölüm
-
-
-
-




Dramatik etkiyi arttırmak adına ana karakterin ismi, milliyeti, geçmişi ve pozisyonu değiştirilmiş, seyirci ilgisi için bir kadın karakter eklenmiş, kazadan kurtulan ve İngiliz olan karakter İtalyan yapılarak ismi değiştirilmiş ve kitaptan farklı olarak filmin sonunda ana karakter tarafından, iyilik yapmak adına, öldürülmüştür. Kadın karakter tayfa tarafından, tayfalar ise gemilerinin top atışına tutulması sonucu ölmüştür. Nihayet adada sadece Kongre ve Ana karakter kalmış ve fener odasında yapılan çetin bir kavga sonucu Kongre, fenerden yanarak düşmek suretiyle hakettiği cezayı bulmuştur. Film Santa Fe'nin yanan fener kulesi eşliğinde Edgar koyuna girmesi ile birlikte sona erer.




1960 - 1970'ler arasında üretilen Spaghetti Western tarzı pek çok filmin de  mekanı olan İspanya'nın güneyi, gerek yetişmiş ve ucuz iş gücü gerekse olağan üstü görsel mekanları nedeniyle bu filmde de tercih edilmiş ve filmin çekimleri aralarında Valencia, Murcia, Girona ve Madrid gibi pek çok şehrin de bulunduğu toplam 5 bölgede yapılmıştır. Yapımcı Kirk Douglas tarafından yaklaşık 1 Milyon Usd harcanan  ve baş kahramanı ve korsanları romantize etmeden, yer yer şiddete göz kırpan, Kirk Douglas, Jul Brynner ve Fernando Rey gibi oyunculara sahip film, gişede pek bir varlık gösterememiştir.    




İspanyanın Katalonya Özerk Bölgesine bağlı Girona şehri sınırları içerisinde yer alan ve üzerinde bir adet Deniz feneri de barındıran Cabo de Creus burnunun kuzeyinde yer alan küçük bir koy ve onun hemen yanında yer alan tepecik film platosu olarak seçilmiş, bu alana 1971 Temmuz ayında bir adet Fener Lojmanı ve 1 adet Fener kulesi inşaa edilmiştir. (  42°19'17.14"K ve   3°19'7.22"D )








Yukarı doğru daralan 6 gen fener kulesinin yüksekliği 15,4 m olup zeminde 5,5 m genişliğinde, merdivenle çıkılan bir platforma oturur. Giriş üzerinde bir adet lamba, kule üzerinde ise iki adet küçük aydınlatma penceresi seçilir. Girişte yer alan ve büyük metal bir kapısı olan odaya ait pek görüntü yoktur. Helezonik, metal bir merdivenle çıkılan ve fener odasının hemen altında malzemelerin depolandığı ve nöbetçi fenercinin yer aldığı, dışarı açılan bir kapıyla çıkılan teras tarafından çevrelenmiş ikinci bir kat bulunur. Bu odanın üzerinde, metal bir ızgara zemine sahip, 4 adet adet fresnel lens, 4 adet balina yağı ile çalışan fener ile aydınlatılarak ( Will Denton filmin 5.50. saniyesinde "Argon gazlı, çoklu yağ beslemeli, optik bir sistem" der) ışık elde edilir. Fener odası, deniz fenerlerinde standart olan silindirik cam fanus, onu kapatan metal bir konik çatı, tepede yer alan rüzgar gülü ve gündüz lenslerin zarar görmesini engelleyen beyaz perdelere sahiptir. Fenerin batısında bir kayalık üzerine inşaa edilmiş fener lojmanına sundurmalı bir girişinin ardından bir adet mutfak ve yemek odası, aynı binanın kuzeyine doğru seçilen bir yatak odası da mevcuttur.




Filmin çekimlerinin bitmesinin ardından, yapımcı söz verdiği halde, kuleyi ve lojman binasını yıkmamış, dönemin belediye başkanının, turistik bir cazibe noktası olabileceği fikri ile, son sahnedeki yangına ve rüzgarlara rağmen, eserler 1998 yılına kadar ayakta kalmayı başarmıştır. Gittikçe artan çevreci kamuoyu baskısı sonucu, Katalan Çevre Bakanlığı tarafından açılan bir ihale sonucu, 12.767.704 Pezo karşılığında, bir kısmı helikopterlerle olmak üzere, parça parça sökülerek taşınmış, filme ait tüm izler silinmiştir.








Kalıntıların Kasım ayına kadar kaldırılacağında bahseden dönemin gazete küpürü,

Doğa yürüyüşçüleri ve Jeologlar için oldukça bilinen bir yürüyüş ve ziyaret noktasına dönüşen,  artık tamamen temizlenmiş fener kulesi ve Lojman binasından geriye sadece bir anı plaketi kalmıştır. Meraklısı için tam bir cinayet olan ve her daim gereksiz, içi doldurulmamış özgüvene sahip Katalanlar'dan farklı bir şey beklemek de saflık olurdu.




Güzel bir Fazıl Hüsnü Dağlarca şiiri ile bitirelim ;

Uzanmış koca burun açık denize doğru,
Lacivert ve gri gecenin değerinde.
Karanlıkla başlar bir dünya sevgisi,
Deniz feneri parlar,
Talihe aldırmadan kayalar üzerinde.

                           






Dünyanın Ucundaki Fener

Aslında tüm hikaye, Arjantin Patagonyasının güneyinde, Tierra del Fuego yani "Ateş Toprakları" bölgesindeki Isla de los Estados...